Özet: ADR İlaç Sanayi TMGD Hizmeti başlıklı yazımızda ilaç sanayinde kullanılan, dolayısıyla ADR kapsamına giren tehlikeli maddeleri ve İlaç sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin TMGD hizmeti alma zorunluluğu olup olmadığı konularını ele aldık.

İlaç Sanayi ve ADR

İlaç sanayi tehlikeli madde taşımacılığında son derece önemli bir yere sahiptir. ADR 601 nolu özel hükümde, perakende satış veya kişisel veya hane tüketimi için dağıtılması amacıyla üretilmiş ve ambalajlanmış maddeler olarak kullanıma hazır farmasötik ürünler ( İlaçlar), ADR zorunluluklarına tabi değildir ancak ilaç üretiminde kullanılan pek çok tehlikeli kimyasal bulunmaktadır. Laboratuvar, deney ve başka maddelerle ilaç ürünleri imalatı için kullanılması amaçlanan etken maddeler ve öğütülmüş maddeler veya karışımları, zehirlilik derecelerine göre sınıflandırılır.

Zehirlilik derecesi hangi veriler kullanılarak yapılır?

İnsanlara ilişkin gözlemlerin yokluğunda zehirlilik derecesi, aşağıdaki çizelgeye göre hayvanlarla yapılan deneylerden gelen veriler kullanılarak yapılır:

	Paketleme Grubu	Oral Zehirlilik Ld50(mg/kg)	Dermal Zehirlilik Ld50 (mg/kg)	Tozların ve Dumanların Solunması Yoluyla Zehirlilik Lc50 (mg/l)
Yüksek Derecede Zehirli	i	≤ 5	≤ 50	≤ 0,2
Zehirli	ii	> 5 ve ≤ 50	> 50 ve ≤ 200	> 0,2 ve ≤ 2
Az Derecede Zehirli	iii a	> 50 ve ≤ 300	> 200 ve ≤ 1000	> 2 ve ≤ 4

a Göz yaşartıcı gaz maddeler, zehirliliklerine ilişkin veriler paketleme grubu III kriterlerine
denk düşse de, paketleme grubu II’ye dâhil edilir.

Radyoaktif ilaçlar da ADR kapsamındadır

Bazı hastalıkların tedavisi için kullanılan radyoaktif ilaçlar da ADR kapsamındadır. Nükleer Tıbbın rutin olarak kullanıldığı radyofarmasötiklerin hastaya uygulandığı dozaj şekillerinin hazırlanması kadar bu ürünlerin zamanında ve güvenli olarak dağıtılması da bir o kadar önemlidir.

Radyofarmasötikler özel bir grup ilaç olup hastaya uygulanmadan önce elde edilirler. Karakteristik özellikleri gereği, kısa yarılanma ömürlerine bağlı olarak kullanımdan önce hazırlanıp uygun zamanda sevk edilmeleri gerekmektedir. Radyoaktif madde taşınmasında ana amaç zamanında ve güvenli teslimat kadar radyasyon riskine karşın halkın, görevlilerin ve çevrenin güvenliği açısından yeterlilik sağlayacak güvenlik standartlarının belirlenmesi ve en yüksek seviyede uygulanmasıdır. Bu amaçla, taşınacak radyoaktif madde olası kaza koşulları da gözetilerek sevkiyat sırasında yeterli korumayı sağlayacak uygun taşıma kaplarında nakledilmelidir. Dolayısıyla, radyoaktif maddenin taşınmasında en büyük rollerden biri doğrudan paket olarak isimlendirdiğimiz taşıma kaplarının güvenliğine dayanır. Bu nedenle, çevre ve insan sağlığıyla birebir etki edebilecek radyoaktif maddelerin güvenli bir şekilde taşınması çok önemli bir konudur.

Farmasötik ürünlerin de bulunduğu kaplar ile yapılan testlerde, yetkili makamın onayı alınmak kaydıyla, küçük aerosol püskürtücüler ile kaplar, steril olmaları gerekiyorsa fakat su havuzu testinden olumsuz etkilenebilme ihtimalleri varsa, 6.2.6.3.1 ve 6.2.6.3.2 zorunluluklarına tabi tutulmayacaktır. Bunun için:
(a) Alevlenmeyen bir gaz içermeleri gerekir ve
(i) tıp, veterinerlik veya sair amaçlara sahip farmasötik ürünlerin ayrılmaz parçaları olan
diğer maddeler içermeleri,
(ii) farmasötik ürünler için üretim sürecinde kullanılan diğer maddeler içermeleri ya da
(iii) tıp, veterinerlik veya benzer uygulamalarda kullanılıyor olmaları gerekir.
(b) Sızıntı tespiti ve basınca dayanıklılık için üreticinin alternatif yöntemleri kullanması sonucunda eş değer seviyede güvenlik elde edilecektir; helyum tespiti ve her üretim serisinden 2000 içinden en az 1’i şeklindeki istatistiksel numune üzerinde su havuzu testi bu yöntemlere örnek olarak verilebilir ve
(c) Yukarıdaki (a), (i) ve (iii) kapsamındaki farmasötik ürünler, ulusal sağlık idaresinin izni ile imal edilir. Yetkili makamın talep etmesi hâlinde, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) belirlediği İyi İmalat Uygulamaları (GMP) ilkeleri izlenecektir.

GMP nasıl bir sistemdir?

GMP, iyi üretim uygulamaları hayatımızda olan birçok sektöre özellikle insan sağlığına etki edebilecek gıda, ilaç, kozmetik ve medikal cihaz gibi ürünlerin GMP standardı gereği hangi ve nasıl şartlarda üretilmesi gerektiği hususunda üreticilere rehberlik eden bir kalite sistemidir. GMP (iyi üretim uygulamaları), aynı zamanda etkin madde ve ilaç / medikal ürünler, vücut içi ve dışında kullanılan ürünler ve gıda üreticileri için oluşturulmuş rehberlerin, kodların ve mevzuatların ortak bir fonksiyonuna sahiptir.
• GMP faktörüyle, üretilen ilaçların, üretim metotları aşamasında onların güvenilirliği, faydası
ve kalite seviyesi üzerinde yüksek güvence sağlar.
• GMP ile birlikte, ilaçlar, pazarlama yetkisi ile uyum içerisinde olmaları göz önüne alınarak
üretilirler.
• GMP, üretim kalitesini oluşturmakta ve sektörel gerekliliklere hazır hale getirmektedir.
• Test etmek GMP’ nin bir parçasıdır fakat GMP olmadan tek başına yüksek seviyede kalite
güvence anlamında bir şey ifade etmemektedir. Bu sebeplerden dolayı GMP uygulanmalıdır.

İlaç Sanayinde kullanılan maddelerin ADR kapsamında sınıflandırılması

İlaç sanayinde kullanılan pek çok etken madde (etil alkol, hekzan, heptan, metanol, asetonitril vb.) tehlikeli madde sınıfına girmektedir. Bu maddelerin kullanımı sonrasında boşalan ambalajlar (Kontamine Ambalajlar: UN 3509 AMBALAJLAR, ISKARTA, BOŞ, TEMİZLENMEMİŞ), oluşan tehlikeli kimyasal atıklar ve arıtma tesisinde kullanılan kimyasallar da ADR’ye göre tehlikeli madde olarak değerlendirilmektedir.

Aşağıda ADR kapsamında sınıflandırılan bazı ilaç örneklerini bulabilirsiniz;
– UN 1851 İLAÇ, SIVI, ZEHİRLİ, B.B.B
– UN 3248 İLAÇ, SIVI, ALEVLENEBİLİR ZEHİRLİ, B.B.B
– UN 3249 İLAÇ, KATI, ZEHİRLİ, B.B.B

İlaçların ADR kapsamında sınıflandırılmasını  bir örnek ile açıklamak gerekirse; Bortezomib etkin maddeli farmasötik ürün, liyofilize olarak hazırlanan çeşitli dozaj formları ile bulunan, subkütan veya intravenöz enjeksiyon ile kanser hücrelerini öldürmek için kullanılan sitotoksik bir ilaçtır. Erişkinlerin kemik iliği kanserlerinin (multipl myelom ve mantle hücreli lenfoma) tedavisinde kullanılırlar. Bu etken maddeyi içeren farmasötik ürün, bahsedilen özelliklerinden dolayı UN 3249 İLAÇ, KATI, ZEHİRLİ, B.B.B sınıflandırmasıyla adlandırılır.

İlaç firmaları yukarıda örnekleri verilen tehlikeli maddelerle; dolduran, paketleyen, yükleyen, gönderen, alıcı, boşaltan olarak (bu faaliyetlerin bir veya birkaçıyla) ilişkili olduklarından, firmaların;
1) “ Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi (TMFB)” almaları gerekmektedir.
2) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan yetkilendirilmiş (TMGDK) Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Kuruluşlarından TMGD hizmet almaları veya bünyesinde tam zamanlı bir TMGD görevlendirmeleri gerekmektedir.
3) Eğer muafiyet söz konusu ise Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan yetkilendirilmiş (TMGDK) Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Kuruluşlarından Muaf olduklarına dair belge almaları gerekmektedir.

Kaynaklar;  Türk İlaç Rehberi, Türkiye ilaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Türkiye Klinikleri

Hazırlayan;
Aysu FİDAN
Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığından Yetkilendirilmiş Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Kuruluşu olarak birçok sektörde olduğu gibi İlaç Sektöründe de yetkin ve tecrübeli kadromuzla Türkiye’nin önde gelen kuruluşlarına hizmet veriyoruz. Sektörde faaliyet gösteriyor ve TMFB’inizi henüz almamış iseniz veya bizden TMGD Hizmeti almak istiyorsanız  hemen iletişime geçebilir veya teklif alabilirsiniz.